Türklerin Kullandığı Alfabeler Nelerdir?
Yüzyıllardır birden fazla devlet kurarak varlık sürdüren Türkler tanınmalarını sağlayacak yazılı eserler bırakan milletler arasında yer alırlar. Yazılı eserlerin ortaya çıkması ise Türklerin kullandığı alfabeler sayesinde olmuştur. Asırlık geçmişe sahip olmaları kullandıkları alfabelerin değişmesine ve bu alfabelere göre eserlerinde de gözle görülür değişikler ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Türklerin kullandığı alfabeler sırasıyla şunlar olmuştur;
- Göktürk alfabesi
- Uygur alfabesi
- Arap-İslam alfabesi
- Kiril alfabesi
- Latin alfabesi
Bu alfabelerin isimleri dışında kullanım dönemleri, harf sayıları, özellikleri ve kültürel etkileri değişiklik gösterir. Bu nedenle her alfabenin ayrı ayrı incelenmesi gerekir.
İçindekiler
İlk Alfabe Nasıl Doğdu?
Türklerin kullandığı alfabeler hakkında bilgi vermeden önce ilk alfabenin doğuşuna bakmak gerekir. İlk alfabenin doğuşu yazının icat edilmesiyle başlar. 5000 yıl önce varlık sürdüren Sümerler yazıyı icat eder. Sümerler tarafından icat edilen yazı çivi yazısıdır. Bu yazı sembol ve karakterlerle iletişimin kurulmasına yardımcı olur. Sümerleri ise daha sonra Hitit, Asur ve Babür uygarlıkları takip etmiştir.
Modern olarak adlandırılabilecek ilk alfabe ise Fenikeliler devletine dayanır. Fenikeliler Mısırlılar tarafından kullanılan çivi yazısından etkilenerek alfabe geliştirmiştir. Bu alfabe sembol sistemine dayanan ve sembol sayısı 22 olan bir alfabedir. Ayrıca alfabede tek ses karşılığında tek harf olmasıdır. Fenikeliler geliştirdikleri bu alfabeyi ticari faaliyetlerinde kullanmışlardır.
Göktürk Alfabesi
Türklerin kullandığı ilk alfabe Göktürk Devleti tarafından hazırlanan Göktürk alfabesidir. Bu alfabe aynı zamanda Orhun veya Köktürk alfabesi isimleriyle anılır.
Türklerin ilk alfabesi M.S 8. yüzyılda ortaya çıkan alfabedir. Alfabede toplam harf sayısı 38 harftir. Bu harflerden 34 tanesi ünsüzken 4 tanesi ünlü harftir. Büyük küçük harf kullanımı olmayan bu alfabede yazım şekli ise sağdan sola doğru olacak şekildedir.
Göktürk alfabesi hakkındaki bilgiler Moğolistan’da bulunan Orhun Yazıtları’nın incelenmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu yazıtlar 19.yy’da bulunarak incelenmiş ve böylelikle tarihte Türklere ait olan ilk yazılı eserler ortaya çıkmıştır.
Göktürk alfabesi yalnızca Türklerin kullandığı alfabeler arasındadır. Göktürk Devleti’nin yıkılmasının ardından bu alfabe Peçenekler, Hazarlar ve Bulgarlar tarafından kullanılmıştır. İslamiyet’in kabul edilmesi ile birlikte alfabenin kullanımı sona ermiştir.
Uygur Alfabesi
Türklerin kullandığı alfabeler arasında ikinci sırada Uygur alfabesi vardır.
Uygur Devleti tarafından hazırlanan alfabenin detayları şunlardır;
- Uygur alfabesi 18 harften oluşur.
- 18 harften oluşan alfabede harflerin 4 tanesi sesli harftir. Ayrıca bu alfabe sembolleri içeren bir alfabedir.
- Uygur alfabesi Göktürk alfabesinde olduğu gibi sağdan sola olacak şekilde yazılır.
- Uygur alfabesinde Z harfi hariç tüm harfler bitişik şekilde yazılır.
- Alfabenin kökeni Soğd alfabesine dayanmakta olup Türk seslerine göre yeniden uyarlanmıştır.
- Uygurlar Mani ve Budizm dinlerine benimseyen topluluklardır. Bu nedenle alfabe kullanılarak hazırlanan yazılı eserlerde bu dinlerin etkisi vardır.
- Uygur alfabesi Türklerin tarihe ışık tutacak eserlerinin hazırlanmasını da sağlamıştır. Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılan Atabetül Hakayık ve Yusuf Has Hacip tarafından yazılan Kutadgu Bilig 18 harfli Uygur alfabesinin Türklerdeki ilk yazılı eser örnekleridir.
Arap-İslam Alfabesi
Arap-İslam alfabesi Türklerin kullandığı alfabeler arasında üçüncü sırayı alır. Bu alfabe Türkler tarafından İslamiyet’in kabul edilmesiyle birlikte kullanılmaya başlamıştır.
Arap-İslam alfabesi ilk başlarda 28 harf olarak kullanılan bir alfabedir. Ancak Türkler tarafından kullanılmaya başladıktan sonra üzerinde değişikler yapılmış ve harf sayısı 31-36 harfe çıkarılmıştır. Böylelikle Türkler tarafından rahatlıkla yazılı eserler için kullanılmıştır.
Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında bulunan Arap-İslam alfabesinde noktalama işaretleri yoktur. Ayrıca bu alfabede harflerin büyük küçük yazımı yoktur. Bunun dışında Arap alfabesinde yalnızca 3 tane sesli harf bulunur ve bu harfler u, i ve ä harfleridir.
Arap alfabesi kullanılarak yazılan Türk eserleri arasında ise Divanı Lügat-it Tür, Atabetül Hakayık ve Kutadgu Bilig eserleridir. Bu eserlerin Türk edebiyatına kazanılmasını sağlayan alfabe 1928 tarihine kadar Türkler tarafından kullanılmıştır.
Kiril Alfabesi
Kiril alfabesi Türklerin kullandığı alfabeler içinde dördüncü sırayı alan alfabedir. Bu alfabeyi daha çok Sovyetler Birliği hakimiyeti altında bulunan Türk devletleri kullanmıştır. Bu alfabe Yunan alfabesine dayanılarak oluşturulan bir alfabedir.
Kiril alfabesi 38 harften oluşan bir alfabedir ve bu harflerden 11 tanesi sesli harftir. Bu alfabe aynı zamanda şekil ve sembollerle donatılarak kullanılmıştır. Bu alfabenin yazım şekli ise soldan sağa doğru olacak şekildedir.
Kiril alfabesi Sovyetler Birliği’nin zorlamasıyla Türkler tarafından kullanılan bir alfabedir. Bu nedenle Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra pek çok Türk devleti tarafından kullanılması bırakılmıştır.
Latin Alfabesi
Türklerin kullandığı alfabeler içinde sonuncusu ve hala kullanılmaya devam eden alfabe Latin alfabesidir. Bu alfabe ilk olarak Azeri Türkleri tarafından 1925 yılında kullanılmaya başlamıştır. 1928 yılında ise Latin Alfabesi Türkiye Cumhuriyeti tarafından kullanılmaya başlamış ve resmi dil kabul edilmiştir.
Türkler tarafından kullanılan alfabeler içindeki Latin alfabesi 29 harfe sahiptir. Bu harflerin 8 tanesi sesli harfken 21 tanesi sessiz harftir. Soldan sağa yazılan alfabede harfler metne göre ayrı veya bitişik şekilde kullanılır.
Türkler Latin alfabesini kullanmaya başladıklarında alfabede önceden bulunan x,q ve w harfleri Türk diline uymadığı için alfabeden çıkarılmıştır. Bu harfler yerine ise dile uygun olan ü, ğ, ş, ç ve ö harfleri kullanılmaya başlamıştır.
Sonuç
Türklerin kullandığı alfabeler nelerdir? Öğrenmek isteyenler için sorabilir.com olarak kaliteli içerik hazırladık. Bu içerik sayesinde Türk tarihini yakından tanımanız kolaylaşır. Türk alfabeleri arasında yaşanan yolculukları ve kullanılan alfabelerin detaylarını öğrenebilirsiniz.
Türk alfabeleri dışında Türkler hakkında merak ettiğiniz diğer içeriklere sayfamızdan ulaşabilirsiniz. Okuduğunuz yeni içeriklerle genel kültür seviyenizi artırabilirsiniz.
Hayata dair daha fazla bilgi almak için ziyaret edebilirsiniz! > https://www.sorabilir.com/bilgi/
